THỪA KẾ THẾ VỊ CÓ ĐƯỢC ÁP DỤNG KHI CON CỦA NGƯỜI ĐỂ LẠI DI SẢN KHÔNG CÓ QUYỀN HƯỞNG DI SẢN?

Trong các quy định pháp luật liên quan đến việc xác lập quyền tài sản giữa người đã khuất và những người còn sống, chế định thừa kế thế vị tồn tại như một cơ chế đặc biệt để bảo vệ quyền thừa kế của cá nhân là con/cháu của người để lại di sản trong trường hợp họ chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản. Tuy nhiên, việc áp dụng thừa kế thế vị trong một số tình huống đặc thù như con của người để lại di sản không có quyền hưởng di sản đã và đang đặt ra những vấn đề pháp lý cần được nghiên cứu và điều chỉnh để phù hợp hơn với nguyên tắc công bằng và nhân đạo trong pháp luật thừa kế.

1. Thừa kế thế vị là gì?

1.1. Định nghĩa

Theo quy định tai Điều 652 Bộ luật Dân sự năm 2015, thừa kế thế vị là việc người thuộc hàng thừa kế sau (cháu/chắt) được quyền thay thế vị trí của người thuộc hàng thừa kế trước (cha/mẹ của cháu/chắt) để hưởng phần di sản mà người ở hàng thừa kế trước đáng lẽ được hưởng nếu còn sống, do người ở hàng thừa kế trước chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản (ông bà của cháu/cụ của chắt).

1.2. Các trường hợp thừa kế thế vị

•Cháu thế vị cha/mẹ để hưởng di sản của ông bà.

•Chắt thế vị cha/mẹ để hưởng di sản của cụ.

1.3. Các trường hợp đặc biệt được hưởng thừa kế thế vị

•Con nuôi thế vị cha/mẹ nuôi.

•Con riêng thế vị cha dượng/mẹ kế nếu có quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con.

2. Phạm vi áp dụng thừa kế thế vị

Thừa kế thế vị chỉ phát sinh trong trường hợp thừa kế theo pháp luật, bởi lẽ: Theo điểm a khoản 2 Điều 643 Bộ luật Dân sự năm 2015, trường hợp người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc cùng thời điểm với người lập di chúc thì phần di chúc liên quan đến họ sẽ không có hiệu lực pháp luật.

3. Điều kiện phát sinh quyền thừa kế thế vị

Căn cứ Bộ luật Dân sự năm 2015, điều kiện pháp lý bắt buộc để một cá nhân được hưởng thừa kế thế vị bao gồm:

•Cha/mẹ của người được thừa kế thế vị (con/cháu của người để lại di sản) chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản;

•Cha/mẹ của người được thừa kế thế vị (con/cháu của người để lại di sản) phải có quyền được hưởng di sản của người để lại di sản nếu còn sống;

•Người thừa kế thế vị phải còn sống tại thời điểm mở thừa kế/là thai nhi đã thành thai trước thời điểm người để lại di sản và con/cháu của người để lại di sản chết và sau đó sinh ra còn sống;

•Người thừa kế thế vị không thuộc trường hợp không có quyền hưởng di sản.

4. Các trường hợp không có quyền hưởng di sản

Căn cứ theo Điều 621 Bộ luật Dân sự năm 2015, những người sau đây không được quyền hưởng di sản:

•Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe người để lại di sản;

•Người bị kết án về hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người đó;

•Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản;

•Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người thừa kế khác nhằm hưởng phần di sản mà người thừa kế đó có quyền hưởng;

•Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong việc lập di chúc;

•Người có hành vi giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, hủy di chúc, che giấu di chúc nhằm hưởng di sản trái với ý chí của người để lại di sản.

Lưu ý: Trường hợp người để lại di sản đã biết hành vi vi phạm của người thừa kế nhưng vẫn cho họ hưởng di sản theo di chúc thì họ vẫn được hưởng di sản.

5. Thừa kế thế vị có được áp dụng khi con của người để lại di sản không có quyền hưởng di sản?

5.1. Quan điểm chính thức của Tòa án nhân dân Tối cao

Căn cứ tiểu mục 4 Mục II Công văn số 64/TANDTC-PC ngày 03/4/2019 của Tòa án nhân dân Tối cao: Trường hợp một người đã không được quyền hưởng di sản theo quy định tại khoản 1 Điều 621 của Bộ luật Dân sự thì họ sẽ không được hưởng di sản của người chết để lại. Do vậy, nếu họ còn sống khi người để lại di sản chết thì họ cũng không được hưởng di sản thừa kế nên không có “phần được hưởng nếu còn sống” để cho người khác hưởng thế vị.

Ví dụ minh hoạ

A và cha của A chết cùng một thời điểm. Lúc cả hai còn sống, A bị kết án về hành vi ngược đãi nghiêm trọng người cha, thuộc trường hợp theo Khoản 1 Điều 621 Bộ luật Dân sự năm 2015. Do vậy, nếu A còn sống thì A sẽ không được hưởng di sản thừa kế. Điều này dẫn đến việc con của A sẽ không được được thừa kế thế vị từ A.

5.2. Quan điểm của các chuyên gia nghiên cứu lĩnh vực pháp luật dân sự

Hiện nay, dưới góc độ nghiên cứu khoa học, giữa các chuyên gia nghiên cứu lĩnh vực pháp luật dân sự còn tồn tại hai luồng quan điểm về vấn đề trên như sau:

•Quan điểm thứ nhất đồng ý với giải đáp tại tiểu mục 4 Mục II Công văn số 64/TANDTC-PC ngày 03/4/2019 của Tòa án nhân dân Tối cao.

•Quan điểm thứ hai cho rằng quyền hưởng thừa kế thế vị là quyền độc lập của cháu/chắt, không phụ thuộc vào lỗi của cha/mẹ họ, bởi lẽ: Trách nhiệm pháp lý là trách nhiệm cá nhân nên không thể vì cha/mẹ mất quyền thừa kế mà tước bỏ quyền của cháu/chắt – những người không có hành vi vi phạm.

5.3. Pháp luật quốc tế

Thực tiễn của các thông lệ quốc tế của một số nước trên thế giới như Pháp, Nhật Bản, Thái Lan cho phép cháu/chắt được hưởng thừa kế thế vị kể cả khi cha mẹ không đủ tư cách thừa kế, cụ thể:

Theo quy định của Bộ luật Dân sự Pháp (Code Civil), cơ chế “représentation successorale” (thừa kế theo trình tự đại diện/thế vị) cho phép con cái của một người thừa kế đã chết trước hoặc bị coi là không xứng đáng (indigne) được hưởng phần di sản mà lẽ ra cha hoặc mẹ chúng được hưởng.

Theo Điều 887 Bộ Luật Dân sự Nhật Bản: “Nếu con của người để lại di sản đã chết trước khi việc thừa kế bắt đầu, hoặc đã mất quyền thừa kế theo quy định tại Điều 891 (về truất quyền thừa kế) hoặc bị tước quyền thừa kế, thì con của người con đó sẽ là người thừa kế theo hàng thế vị”.

5.4. Kết luận

Theo quy định pháp luật hiện hành tại Việt Nam, thừa kế thế vị không được áp dụng khi con của người để lại di sản không có quyền hưởng di sản.

6. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về thừa kế thế vị

Sửa đổi, bổ sung Điều 652 Bộ luật Dân sự năm 2015 theo hướng cho phép con/cháu của người để lại di sản được quyền thừa kế thế vị ngay cả khi cha/mẹ của họ (con/cháu của người để lại di sản) không được quyền hưởng di sản, nếu bản thân họ không thuộc trường hợp không có quyền hưởng di sản.

Thừa kế thế vị không chỉ là chế định pháp lý nhằm lấp đầy khoảng trống do cái chết để lại trong quan hệ thừa kế, mà còn phản ánh sự nối tiếp giữa các thế hệ trong một trật tự gia đình và xã hội. Tuy nhiên, việc pháp luật hiện hành không công nhận quyền thừa kế thế vị trong trường hợp con của người để lại di sản không có quyền hưởng di sản đang tạo nên một khoảng trống pháp lý đáng lưu ý, vì sự bất công khi để cháu/chắt phải gánh chịu hệ quả từ lỗi lầm của thế hệ trước. Chính vì lẽ đó, đã đến lúc cần có một sự suy ngẫm nghiêm túc và điều chỉnh hợp lý để bảo vệ quyền lợi cho những người xứng đáng – cả về lý lẽ của pháp luật lẫn đạo lý của con người.

Chú thích:

(1) Nguyễn Văn Cừ, Trần Thị Huệ – Đồng chủ biên (2017), Bình luận khoa học Bộ luật dân sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2015, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 1014;

(2) Phùng Trung Tập (2008), Luật thừa kế Việt Nam, Nxb. Hà Nội, Hà Nội, tr. 275;

(3) Đỗ Văn Đại (2016), Luật thừa kế Việt Nam, Bản án và bình luận bản án (tái bản lần thứ 4), Nxb. Hồng Đức – Hội luật gia Việt Nam, Hà Nội, tập 2, tr. 312;

(4) Phan Thành Nhân, Một số vướng mắc về người thừa kế theo pháp luật về đề xuất, kiến nghị, Tạp chí Tòa án Nhân dân điện tử, ngày 13/9/2019. Link: Một số vướng mắc về người thừa kế theo pháp luật và đề xuất kiến nghị

Thông tin liên hệ

CÔNG TY LUẬT TNHH DL PINNACLE

Địa chỉ: Tầng 3, 18A/76 Nguyễn Thị Minh Khai, Phường Đa Kao, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh

Hotline: 0914.491.911

Email: info@dlpinnacle.vn

Website: https://www.dlpinnacle.vn

BÀI VIẾT MỚI

THAY ĐỔI TÀI SẢN GÓP VỐN TRONG CÔNG TY TNHH: CÓ ĐƯỢC KHÔNG?

Trong nền kinh tế thị trường, vốn là điều kiện đầu tiên có ý nghĩa quyết định sự ra đời cũng như phát triển sau này của doanh nghiệp, bởi không có doanh nghiệp nào tồn tại mà không cần đến vốn. Vốn được hình thành trước hết là từ tiền, tài sản, quyền tài sản trị giá được bằng tiền do các cá nhân, tổ chức góp vào doanh nghiệp. Việc góp vốn này được thực hiện khi thành lập doanh nghiệp hoặc góp thêm vốn vào doanh nghiệp đã thành lập. Trong thực tiễn, có thể xảy ra trường hợp cá nhân, tổ chức muốn thay đổi loại tài sản góp vốn trong doanh nghiệp. Tuy nhiên hiện nay, Luật Doanh nghiệp chỉ có quy định liên quan đến việc thay đổi loại tài sản góp vốn trong Công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên.

SỰ GIẢM NHẸ HÌNH SỰ

Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017, là một văn bản pháp luật quan trọng, quy định về các tội phạm và hình phạt nhằm bảo vệ các quyền lợi hợp pháp của công dân, trật tự công cộng, cũng như an ninh quốc gia. Trong đó, Điều 51 và Điều 52 của Bộ luật này đề cập đến các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự, đóng vai trò quan trọng trong quá trình xét xử và quyết định hình phạt. Đây là hai điều khoản liên quan trực tiếp đến tình tiết giảm nhẹ và tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Vậy các tình tiết này có ý nghĩa gì? Chúng được áp dụng ra sao trong thực tế? Hãy cùng phân tích từng nội dung cụ thể ngay sau đây!

TỘI LỪA ĐẢO

Tội danh "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" theo quy định của Bộ luật Hình sự bao gồm các yếu tố cấu thành, hình phạt và hệ lụy xã hội. Cùng tìm hiểu chi tiết qua bài phân tích sau.

BÁN NHÀ ĐANG CHO THUÊ: HỢP ĐỒNG THUÊ CÓ HẾT HIỆU LỰC?

Trong những năm gần đây, việc thuê nhà để kinh doanh đã và đang trở nên phổ biến rộng rãi hơn trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và nhu cầu thương mại tăng cao. Điều này đã làm gia tăng các tranh chấp về hợp đồng thuê nhà, trong đó, nổi bật là tranh chấp liên quan đến vấn đề bên cho thuê bán nhà đang cho thuê khi hợp đồng thuê vẫn còn thời hạn. Vừa qua, vấn đề trên đã thu hút nhiều sự quan tâm của xã hội khi vụ việc một quán cà phê được nhiều người biết đến, “Tiệm của La”, bị chủ nhà mới yêu cầu trả lại nhà đang cho thuê trong khi hợp đồng thuê vẫn còn hiệu lực được đăng tải trên mạng xã hội. Tình huống này cho thấy rõ tính cấp thiết của việc hiểu và áp dụng đúng các quy định pháp luật về quyền và nghĩa vụ trong hợp đồng thuê nhà khi xảy ra việc chuyển nhượng quyền sở hữu tài sản cho thuê.

ĐẶT CỌC ĐẤT QUY HOẠCH

Đặt cọc là một biện pháp bảo đảm phổ biến trong các giao dịch chuyển nhượng quyền sử dụng đất và quyền sở hữu nhà ở. Mặc dù quy định pháp luật về đặt cọc khá đơn giản nhưng thực tế vẫn phát sinh nhiều vấn đề khi áp dụng, đặc biệt là việc đòi lại tiền cọc khi phát hiện đất nằm trong diện quy hoạch.

CHUYỂN NHƯỢNG ĐẤT KHI ĐANG ĐI TÙ

Phạt tù là hình thức tước bỏ tự do của cá nhân, buộc họ phải cách ly khỏi cuộc sống xã hội trong một khoảng thời gian nhất định và sẽ bị tước đi một số quyền lợi nhất định. Tuy nhiên, theo Luật Thi hành án hình sự năm 2019, người đang chấp hành án phạt tù vẫn được bảo đảm tôn trọng danh dự, nhân phẩm, quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Vì vậy, người bị phạt tù vẫn có thể tự mình hoặc thông qua người đại diện theo ủy quyền để thực hiện giao dịch dân sự theo quy định của pháp luật. Việc bị phạt tù không làm mất quyền sử dụng đất của cá nhân.

THU HỒI ĐẤT: CÓ ĐƯỢC HƯỞNG LÃI TỪ TIỀN BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ?

Chính sách thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ cho người có đất bị thu hồi luôn là một trong những vấn đề quan trọng trong quản lý và sử dụng đất đai. Việc Nhà nước thu hồi đất để phục vụ các mục đích phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh là một thực tế khách quan trong tiến trình phát triển của đất nước. Đi kèm với đó là chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư nhằm đảm bảo quyền và lợi chính đáng cho người có đất bị thu hồi. Để đảm bảo sự công bằng, pháp luật hiện hành đã có những quy định cụ thể về nội dung trên.

XỬ LÝ DOANH NGHIỆP TẠM NGỪNG KINH DOANH KHÔNG THÔNG BÁO

Trong quá trình hoạt động, xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như: kinh doanh không hiệu quả, tình trạng tài chính không khả quan, cần xây dựng phương án kinh doanh mới,… doanh nghiệp cần phải tạm ngừng kinh doanh. Tuy nhiên, trên thực tế, vẫn có nhiều doanh nghiệp không thực hiện thủ tục này, một phần do chưa nắm rõ quy định pháp luật, một phần do đã biết nhưng lại có tâm lý chủ quan, cho rằng việc thông báo không quan trọng hoặc sẽ không bị xử phạt nếu không thực hiện. Chính tâm lý chủ quan này của doanh nghiệp đã dẫn đến nhiều hệ lụy pháp lý không đáng có cho người quản lý doanh nghiệp, và gây khó khăn cho quá trình khôi phục hoạt động kinh doanh sau này.